Stanowisko ZDR "Trzy Plus" w sprawie programu Rodzina 500+

Związek Dużych Rodzin „Trzy Plus” z zadowoleniem przyjmuje projekt ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci zakładający wprowadzenie wsparcia rodzin kwotą 500 zł na dziecko. Rozwiązanie to wychodzi naprzeciw formułowanemu przez Związek postulatowi budowy takiej polityki rodzinnej, która będzie zwiększała samodzielność finansową, a przez to podmiotowość polskich rodzin. Jest również wyrazem dostrzeżenia i docenienia wartości pracy wychowawczej, jaką wykonują rodzice, a zwłaszcza matki, opiekujące się dziećmi.

Stanowisko ZDR "Trzy Plus".pdf

Pomimo naszej generalnie pozytywnej oceny programu¹ Rodzina 500+, dostrzegamy pewne niebezpieczeństwa w planowanym sposobie jego realizacji. W porozumieniu z naszym Zespołem Ekspertów oraz w oparciu o licznie zebrane głosy płynące z naszego środowiska zgłaszamy więc następujące uwagi:

1. Jesteśmy zdecydowanie przeciwni zaproponowanej definicji „pierwszego dziecka”.

Nie powinno być tak, że młodsze dziecko w rodzinie staje się „pierwszym” w momencie,
gdy starsze kończy 18 lat. To powoduje kolizję nie tylko z powszechnym rozumieniem tego słowa, ale także jest niespójne z przyjmowanym w ustawie kryterium dochodowym, w którym do członków rodziny są zaliczone wszystkie dzieci poniżej 25 roku życia uczące się i pozostające na utrzymaniu rodziny.
Okres wypłacania świadczenia rodzinie nie może zależeć od różnicy wieku pomiędzy rodzeństwem! Takie rozwiązanie jest społecznie niesprawiedliwe i rodzić będzie uzasadniony sprzeciw. To starsze dzieci, również pełnoletnie, powinny być brane pod uwagę jako „pierwsze” w rodzinie, a kolejnym – zgodnie z zapowiedziami – powinno przysługiwać świadczenie wychowawcze (niezależne od dochodu) do ukończenia 18 roku życia.

2. Świadczenie 500+ powinno być elementem polityki rodzinnej, a nie socjalnej.

Z zadowoleniem przyjmujemy propozycję, by świadczenie wychowawcze na drugie i każde kolejne dziecko miało charakter powszechny, niezależny od kryterium dochodowego. To istotne, ponieważ wszystkie rodziny, bez względu na osiągane zarobki, wychowując dzieci wykonują fundamentalnie ważną pracę, z której korzysta całe społeczeństwo. Udzielone wsparcie finansowe nie powinno być kategoryzowane jako koszt, ale jako inwestycja w rozwój społeczeństwa.
Wyjątkowo istotne i warte podkreślenia jednak jest to, że polityka rodzinna nie jest tożsama z polityką socjalną. Polityka socjalna to w pierwszym rzędzie pomoc obywatelowi w trudnych sytuacjach życiowych, w jej ramach stosuje się kryterium dochodowe. Polityka rodzinna natomiast to całokształt działań wspierających każdą rodzinę w wypełnianiu jej zadań, mających na celu stwarzanie dogodnych warunków do tworzenia, funkcjonowania i rozwoju rodzin.
Dlatego szczególnie ważne jest, aby aplikowanie o świadczenie wychowawcze dla drugiego i kolejnych dzieci oraz późniejsze transfery finansowe programu 500+ nie odbywały się w ramach struktur opieki społecznej dedykowanych pomocy socjalnej. Takie rozwiązanie jest kosztowne², a wizerunkowo niekorzystne dla rodzin. Prowadzi również do zwiększenia kontroli państwa nad rodziną. Widać to wyraźnie w projekcie ustawy, gdzie w jej art. 8 mówi się wprost o tym, że organ właściwy w przypadku stwierdzenia marnotrawienia wypłacanego świadczenia będzie mógł wypłacać je w całości bądź części w formie rzeczowej. Jednocześnie przepis ten nie jest doprecyzowany w jakikolwiek sposób, co budzi zasadnicze wątpliwości – także z tego powodu, że daje instytucjom pomocy społecznej nadmierne uprawnienia do arbitralnej ingerencji w życie rodzin. Związek Dużych Rodzin „Trzy Plus” zdecydowanie się temu sprzeciwia.
Aby ograniczyć koszt programu 500 zł na dziecko, odbiurokratyzować i na trwałe oddzielić go od systemu pomocy socjalnej, proponujemy rozważenie transferowania jego środków poprzez urzędy skarbowe. Skorzystanie ze świadczenia dla drugiego i kolejnych dzieci wymagałoby złożenia jednorazowej deklaracji w urzędzie skarbowym. Świadczenia dla dzieci osób płacących podatek rolny, mogłyby być wypłacane przez urzędy skarbowe na wniosek rodziców złożony w KRUS.
Przy takim rozwiązaniu, jedynie świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko, które jest uzależnione od spełnienia kryterium dochodowego, pozostałoby w gestii pomocy społecznej.

3. System świadczeń rodzinnych powinien być prosty, spójny i tani w administrowaniu.

Trzeba zauważyć, że proponowana ustawa nie kreuje spójnego systemu polityki rodzinnej
w Polsce, ale dodaje nowe narzędzie, które jeszcze bardziej komplikuje już i tak złożone mechanizmy świadczeniowe. Dlatego uważamy, że wraz z wejściem w życie programu Rodzina 500+ reformie powinien ulec cały dotychczasowy system świadczeń rodzinnych. Wypracowana zmiana powinna dać w efekcie system spójny, przyjazny rodzinom i tańszy w administrowaniu.
Co ważne, ewentualna reforma nie powinna sprzyjać dezaktywizacji zawodowej jego beneficjentów, ani trwale uzależniać rodzin od pomocy finansowej państwa.
W tym kontekście chcemy zasygnalizować, że analizie należy poddać również zasadność ograniczenia świadczenia wychowawczego wyłącznie do dzieci niepełnoletnich, niezależnie od faktu kontynuowania przez nie nauki po ukończeniu 18 roku życia. Takie ograniczenie niekorzystnie wpływa na szanse rozwojowe dzieci z rodzin gorzej zarabiających oraz wychowujących dużo dzieci. Już teraz ich dostęp do studiów wyższych jest silnie ograniczony ze względu na bariery finansowe.
Zrozumiałe jednak są dla nas ograniczenia finansowe programu Rodzina 500+ i chcemy zdecydowanie podkreślić, że skutkiem ustawy nie powinno być zadłużanie następnego pokolenia. Wyrażamy jednak przekonanie, że pogłębiona analiza pozwoliłaby na dokonanie pewnych korekt i przesunięć finansowych, które dla rodzin byłyby korzystne, nawet przy zachowaniu projektowanego budżetu. Szczegółowe rozwiązania powinny być wypracowane w analizie eksperckiej i mogłyby dotyczyć w szczególności: reformy niezwykle zbiurokratyzowanego „becikowego”,  uelastycznienia kwot świadczenia wychowawczego lub zastosowania stawek progresywnych zależnych od liczby dzieci w rodzinie, czy nawet rozważenia wypłacania świadczenia od 13 miesiąca życia dziecka (od 1 stycznia 2016 r. przez pierwszy rok życia dziecka każdej matce przysługuje co najmniej 1000 zł miesięcznie w ramach innych świadczeń).³


Związek Dużych Rodzin wspiera działania rządu w budowie nowoczesnej polityki rodzinnej. Polityki rodzinnej, która zostanie oddzielona od polityki socjalnej. Polityki rodzinnej, której celem jest podmiotowość polskich rodzin, a nie ich kontrolowanie. Zwiększenie dzietności poprzez wsparcie dla rodzin jest  naglącym zadaniem o kluczowym znaczeniu dla przyszłości Polski. Uważamy, że powinno się dokonać przeglądu wielu działań i świadczeń na rzecz rodzin oraz wsparcia dzietności, a następnie wypracować spójną wieloaspektową politykę obejmującą wsparcie w zakresie finansowym, mieszkaniowym, edukacyjnym, emerytalnym, polityki rynku pracy oraz innych, które wspierają politykę prorodzinną. Zespół Ekspertów naszego Związku jest do dyspozycji, jeśli chodzi o ewentualne dalsze analizy. Wierzymy w to, że uda się zbudować w naszym kraju taką politykę rodzinną, która nie tylko będzie skuteczna, ale która również będzie dowartościowywała trud wychowawczy polskich rodzin.

----

1    Odnosimy się tu do projektu ustawy z dn. 22 grudnia 2015 r.

2   Zapis z OSR analizowanej ustawy wskazuje, że realizacja programu 500+ spowoduje konieczność powstania kolejnych 7 tys. stanowisk urzędniczych w gminach.

 3   W sytuacji, gdyby system świadczeń rodzinnych miał jednak pozostać w niezmienionej formie, Zespół Ekspertów ZDR „Trzy Plus” za zasadne uważa wliczanie transferów z programu Rodzina 500+ do dochodu, stanowiącego podstawę do ubiegania się o świadczenia rodzinne.